ĐI TÌM NGƯỜI HÁT
 "NGƯỜI CON GÁI PAKÔ"...

                                    

       Gã si tình...

     Từ thuở mới học lớp cuối cấp hai ở mái trường làng, tôi đã thầm yêu một cô bạn gái ngồi bàn trước. Mối tình ba chục năm nay giờ mới nói ra thì người nam kẻ bắc và đều đã đống con. Cô bạn xinh xắn, gọn gàng mà có giọng hát như chim. Những đêm văn nghệ giữa sân trường, khi cô hát bài “tủ”: “Người con gái PaKô”, cái giọng véo von như chim, cặp mắt lúng liếng đen như nhung làm lao xao trái tim bao gã trò làng. Rồi, cô lấy chồng xa. Tôi chỉ biết, có hai người hát bài “Người con gái PaKô” hay nhất, đạt nhất, ấy là cô bạn gái đã làm tôi biết đến phút rung động đầu đời; và ca sĩ Tường Vi. Hai người hát hay đến độ, mỗi lần nghe Tường Vi hát “Người con gái PaKô”, tôi lại nhớ như in người bạn gái năm nào. Đã có lần tôi lên đỉnh Trường Sơn, đến huyện A Lưới (Thừa Thiên- Huế) tìm gặp “Người con gái Pa Kô” để viết bài. Đó là nữ anh hùng Kan Lịch, hiện đang sống ở xã Bắc Hồng. Vậy mà, cả hai người hát về Kan Lịch thì chưa.

     Mãi đến ngày Tết của ngành giáo vừa rồi, chị hẹn đến nhà. Tôi nói với bạn trong phòng: hơn hai chục năm làm nghề; gặp, viết về hàng trăm người, mà sao lần này vẫn thấy hồi hộp?! Cô bạn đồng nghiệp biết, trêu: chắc nhớ mối rung động đầu đời... Sau khi tôi lấy câu chuyện ấy “làm quà” thật bất ngờ, ngồi giữa phòng khách khá sang trọng ngập đầy hoa, Tường Vi lại hát tặng tôi bài “Người  con gái PaKô”. Chị bảo: sống trên đời phải biết yêu; không yêu mãnh liệt, chảng làm gì nên hồn. Từ nhỏ, Tường Vi vốn nổi tiếng là người mơ mộng. Nhà sát biển Tam Kỳ, sau nhà có cái nhà thờ. Đêm đêm nghe thánh ca, Tường Vi tám tuổi đã lên ra bờ biển tập hát một mình, chín tuổi đã mê và hát rất hay nhạc Văn Cao. Bố mất từ năm lên mười, mười sáu tuổi đã xung phong đi bộ đội. Thấy người Tường Vi nhỏ xíu chảng làm nên “cơm cháo” gì, các chú bộ đội bề cho  vào làm hộ lý viện 3, Quân khu 5. Đêm, thương binh đau, vật vã, rên rỉ, Tường Vi thương đứt ruột mà không biết làm sao.Tình cờ có lần Tường Vi hát, cả phòng đang rên rẩm  bỗng im bặt. Thê là sau này mỗi lần rảnh rỗi, Tường Vi lại hát cho Thương binh nghe. Nghiệp ca hát bắt đầu vận vào Tường Vi từ đấy. Hồi mới được chuyển  ca quân y viện 108, chị được giao chăm sóc hai thương binh bị tâm thần, một anh tên Thế, một anh tên Quế. Mỗi khi các anh lên cơn không ai dỗ nổi. Tường Vi chỉ cất giọng hát, cả hai đột nhiên cắt cơn. Nhiều thương binh không chịu tiêm, không chịu uống thuốc nếu Tường Vi không hát cho nghe; có hôm hát suốt ngày, chiều tối đắng cả cổ không nuốt được cơm, thế mà hôm sau vẫn hát. Sau khi chuyển về đoàn ca múa Tổng cục chính trị, Tường Vi lại đi khắp các chiến trường, các điểm chốt biên giới, hải đảo... hát cho chiến sĩ nghe. Có chiến sĩ trên chốt một mình, điện về qua bộ đàm xin được nghe Tường Vi hát một bài; Tường Vi hát qua bộ đàm, tặng một mình chiến sĩ ba bài. Có tổ phi công chuẩn bị xuất kích muốn ng he hát, Tường Vi đến tận cửa máy bay hát tặng các anh. Và bài hát nổi tiếng “Phi đội ta xuất kích” do chị sáng tác ra đời từ dịp ấy. Không chỉ hát trên chốt, hát ngoài đảo, hát ở trận địa...Tường Vi còn lặn lội sang Lào, CamPuChia... chỉ để mang giọng hát đến với chiến sĩ tình nguyện. Những ngày Bác Hồ còn sống, chị là người hay được vào hát cho Bác nghe. Lời dặn của Bác trong một lần vào hát ảnh hưởng đến suốt đời ca hát của chị, và còn tác động đến chị tới tận bây giờ. Bác bảo: con (Tường Vi) phải học hát cho cơ bản để hát thật tốt, sau này còn dạy cho lớp trẻ; và đã hát phải hát cho tròn vành, rõ chữ. Cũng từ lời dặn ấy, sau này Tường Vi là người thành công nhất trong  việc kết hợp nhuần nhuyễn giữa âm nhạc dân tộc và âm nhạc quốc tế, đưa âm nhạc OPêRa vào chất giọng nhạc Việt Nam: hát mà không phải hát, hát như chim hót, như suối chảy, như cung đàn một nốt tách ra làm đôi... 40 năm trong nghề ca hát, Tường Vi hát cho hàng triệu lượt chiến sĩ, hát ở hàng nghìn nơi, không một đồng thù lao, không một lần “castxê”, ngoài trái tim của hàng nghìn chiến sĩ. Nhiều bài hát do chị thể hiện như “Cô gái vót chông”, “Người lái đò trên sông PôKÔ”, “Người con gái PaKô”... đạt đến đỉnh cao của chất giọng thính phòng. Là một ca sĩ, song Tường Vi lại là một nghệ sĩ Việt Nam hiếm hoi có tên trong “Từ điển Bách khoa Quân sự Việt Nam”.

      Vậy mà khi hỏi đến “bí quyết thành công của sự nghiệp”, Tường Vi chỉ đơn giản: Hát bằng trái tim. Hãy để Trái tim hát!

       Càng già, càng yêu.

        Nếu tính theo “tuổi các cụ”, năm nay Tường Vi đã  65, đã làm bà nội.

       Trong ngôi nhà khá bề thế giữa một ngõ nhỏ thuộc phố Mai Dịch, có người tưởng chị đang lẽ loi, đơn côi một mình ở một nghĩa nào đó, thì đấy cũng là sự thật: ly dị với chồng cách đây từ 20 năm. Con trai và con dâu (Ca sĩ Ngọc Anh trong ban nhạc 3A) ở gần song không ở cùng. Có một tờ báo viết đại ý rằng: Tường Vi đang hạnh phúc vì... hết yêu! (Hết yêu là hạnh phúc). Tường Vi rất buồn mà không biết đấy là vô ý hay ác ý. Chị bảo: chẳng bao giờ chị hết yêu. Càng già, càng yêu. Có điều nay đã “ngoại lục tuần”, đã là bà nội, không thể có tình yêu đôi lứa. Tình yêu của chị bây là với công việc, với tiếng hát, với lũ trẻ mồ côi... Mọi sự bắt đầu từ một đêm đông ngồi luyện giọng. Đang xướng âm, chị thấy ngoài cửa sổ có tiếng xuỵt xoạt, xuỵt xoạt... Chạy ra xem, té ra hơn chục đứa trẻ mồ côi bên trường S.O.S đi chơi ngang qua, đang kiễng chân nhìn qua khe cửa nghe hát. Chị hỏi: các con thích học hát không? Tất cả các cháu đều bảo: mẹ dạy chúng con hát cho đỡ...  buồn. Tường Vi bảo: dạy các con hát cho cuộc sống đẹp hơn, mà không phải cho đỡ buồn. Các em ngân ngấn nước mắt. Năm ấy, Nhạc sĩ Văn Cao còn sống. Tường Vi đến xin ý kiến Nhạc  sĩ Văn Cao, được Văn Cao ủng hộ và nhận làm “cố vấn”. Thế là “câu lạc bộ nghệ thuật tình thương bỗi dưỡng tài năng trẻ ra mắt ngay sau khi Tường Vi về hưu (1992) Lời dặn của Bác Hồ: “Sau này còn dạy cho lờp trẻ” đã thành hiện thực. Đầu tiên, chị chỉ tuyển những em nhỏ mồ côi có năng khiếu vào học. (Diễn viên Linh  Nga cũng theo học lớp này từ năm 10 tuổi). Tác phẩm âm nhạc, tác phẩm hội họa (làm “đạo cụ”) đều do chị tự sáng tác. Sáng tác được tác phẩm nào lại mang nhờ Văn Cao góp ý. Nhiều hôm, Văn Cao tự đệm đàn ghi ta cho các cháu học hát. Sau khi lớp đã được thành lập, đội ngũ giáo viên tự nguyện gồm toàn nghệ sĩ cựu chiến binh: Hòa Liên, Dy Linh... Gọi là “giáo viên” mà không có lương, không có tiền “trợ giảng”. Học sinh trong lớp đứa khiếm thị, đứa khuyết tật; có đứa không bố, có đứa không mẹ, nhiều đứa không cả hai, nhưng tất cả đều ngoan và có năng khiếu.Tường Vi chỉ mong một điều: sau này chúng kiếm được cơm, khỏi phải sa ngã, khỏi phải trở thành người bỏ đi. Mới đầu chỉ vài ba chục đứa, sau hàng trăm đứa đến xin học, chị đành tuyển và chia ra làm nhiều lớp: Lớp múa, lớp hát, lớp đàn Ocgan... Giáo viên toàn “tình nguyện”, chị vừa soạn “giáo án”, vừa sáng tác, vừa trực tiếp dạy thanh nhạc, vừa làm “Giám đốc không lương”. Với 1,2 triệu đồng lương hưu thượng tá quân đội, mình chị sống dư giả. Nhưng còn đạo cụ, nhạc cụ, đồng phục, nước nôi...? Ban đầu, Tường Vi đôn đáo đi vay tiền, kỳ lương lại... trả nợ. Nhạc sĩ Văn Cao biết, nhiều khi giúp tiền. Sau, nhiều “Mạnh Thường Quân” biết, giúp tiền. Có nhạc sĩ là cựu  binh Mỹ đến thăm ôm mặt khóc: “Trời! Các cháu ngây thơ quá, mà hát hay quá.Thế mà không hiểu sao trước đây tôi từng mang bom ném xuống đầu các cháu?”. Rồi ông ta tặng lớp cả cây đàn Pianô đáng giá nhiều triệu đồng.Theo Tường Vi, chị không chỉ dạy nhạc, dạy múa cho lũ trẻ, mà chính là dạy “Người”! Bọn trẻ mồ côi, tật nguyền, thiệt thòi, nên thường 9- 10 tuổi đã thích hát những  bài buồn, bi lụy... Chị lại sáng tác những bài có ca từ lạc quan, yêu đời, yêu cuộc sống để dạy các cháu, như “Trái tim ơi xin đừng buồn”, “Hoa hy vọng”, “Đời cho những nốt nhạc vui”... Vì thế, phần lớn các em khi mới  vào đều nhìn cuộc sống bi quan; sau một thời gian, các em được tăng thêm nhiều nghị lực và tình yêu cuộc sống. Khá nhiều ca sĩ, nhạc sĩ, nghệ sĩ múa... đã được chắp cánh từ đây: Hồng Thi, Thanh Lan, Hương Giang, Li Li, Linh Nga, Hồng Vi... Như một mái ấm, các nghệ sĩ trưởng thành, vào đời, rồi lại quay về làm “giáo viên không lương” cho Trung tâm như kiểu ong trả mật cho hoa. Bây giờ, ngôi nhà 4 tầng không lúc nào còn trống trải nữa; lúc nào cũng có xấp xỉ 100 em đủ các thành phần theo học các lớp Ocgan, Pianô, thanh nhạc, múa, học... 4 tầng nhà đầy ắp tiếng trẻ con, 4 tầng nhà đầy ắp tiếng nhạc, tiếng hát, tiếng gọi “mẹ Vi”... Chị bảo: không có thời gian để cô đơn. Ngoài việc nhận đỡ  đầu cho các trường S.O.S, làng trẻ mồ côi Birna, làng tàn tật Hòa Bình, chị còn mới mở thêm hai Trung tâm tương tự ở Quảng Nam và Đà Nẵng, nên công việc càng bận rộn hơn.

       Vậy mà một giây cũng thấy chị buồn buồn: 65 tuổi rồi, như lá trên cành, ai mà chẳng có lúc... Chẳng biết lúc ấy ai sẽ thay thế tôi...

       Nhìn lũ trẻ 9- 10 tuổi ngây thơ như những cái búp cây đang say sưa tập múa, tôi trách: “Chị cứ nói dại”, song cũng không khỏi gợn lòng. Chị cười, “động viên ngược” lại tôi:

-    Khi nào vào Nam mà tìm người hát “Người con gái PaKô” thứ hai đi!

Tôi lảng:

-     Người ta ba con rồi mà chị.

Tường Vi cười phá lên:

-     Càng già, càng yêu kia mà?

Lại một tốp các cháu trường S.O.S. lễ mễ ôm hoa đến tặng “mẹ Vi”. Tôi về để đi đặt vé tầu vào Nam. 

T.N

(2005)